साइकलमा बारपाक

साइकलमा बारपाक
दिवस गुरुङ

राङरुङमा भेटिएका साथीहरु

२०७४ पुस २९ गते शनिबार । तनहूँको आँबुखैरेनीदेखि गोरखाको बारपाकसम्म साइकल यात्रामा पुग्ने आँट गरेरै निस्किएँ । साधुरो कालोपत्रे उध्रिएको, अप्ठयारा घुम्तीहरु धेरै भएको उकालोओरालो बाटो हुँदै गोरखा बजारसम्म २४ किलोमिटर यात्रा तय गर्न साढे तीन घण्टा लाग्यो । पहिलो दिन गोर्खामा बास बसियो ।

भालुस्वाँरामा भाइबैनाहरु सगँ

दोस्रो दिन बिहानैदेखि म र विरेन्द्र श्रेष्ठ दाइको संयुक्त साइकल यात्रा अघि बढ्यो । शुरुमा गोरखा बजार तथा गोर्खा दरवार घुमेर गोरखकाली मन्दिरको दर्शन गरियो । क्षतिग्रस्त दरवारको पुनर्निर्माण कार्य तीव्र गतिमा भइरहको देख्दा मन अलि हलुङ्गो भयो । त्यसपछि हामी नेपालका प्रथम प्रधानमन्त्री भीमसेन थापाको सम्झनामा निर्मित भीमसेन पार्कमा पुग्यौँ । त्यहाँबाट चिसो मौसम, हुस्सुलाई बेवास्ता गदै म पहिलो पटक र विरेन्द्र दाई चौथो पटक साइकलबाट बारपाकतिर हानियांै ।  

पृष्ठभूमिमा बारपाक

हामी कोखे आहाले भञ्जाङमा चियाको चुस्कीको लागि रोकियौँ । त्यहाँ पृथ्वीनारायण शाहले नुवाकोट राज्यसँगको पराजयपछि भारतबाट हातहतियार निर्माण र मर्मतमा पोख्त मुसलमानहरु झिकाई बसालेको मुसलमान बस्ती रहेछ । नास्तापछि ओरालो बाटो शिखर, निबेल हुदै दरौंदीको पुल कटेर भालुस्वाँरा पुग्यौं । दरौंदीको तिरैतिरका खेतमा ढकमक्क तोरी फुलेको हेर्दै हामी अघि बढ्यौँ । 

तोरी बारीको सुन्दरता

बाटामा भेट्दा सोध्नेहरुलाई हामी बारपाकसम्मको यात्रामा हिँडेको जवाफ जवाफ दिँदा उनीहरु जिब्रो टोक्थे । कोहीले हामीलाई विदेशी टुरिष्ट पनि सम्झन्थे । कच्ची बाटो भएकाले ट्रयाक्टर, ट्रिपर अनि ट्रकले उँडाएको धुलो खाँदै चनौटेमा पुगेर खाना खायौँ । त्यसपछि झ्याल्ला, ढोडेनी, बालुवा हुदै राङरुङ पुग्दा झमक्क साँझ परिसकेको थियो । खानामा कोदाको ढिंडो र लोकल कुखुराको झोलिलो मासुले ज्यान ततायौं । अनि लुपुक्क निदायौं ।

सुर्यास्त गोरखाबजार 

तेस्रो दिन बिहानै चियासँग कोदाको रोटी नास्ता गरेपछि यात्रा शुरु भयो । दुई घण्टाको कठिन उकालो बाटोलाई छिचाल्दै करिव १० बजे मान्दे्रको चिया पसलमा पुग्यौं । मान्दे्र एउटा सानो चिटिक्क परेको गुरुङ गाउँ रहेछ । कतै ढलान गरिएका र कतै जस्तापाताले छाएका घरहरु थिए । धेरैजसो चाहिँ अस्थायी टहराहरु नै देखिए । 

सुन्दर बारपाक

चिया पसले दिदीको भूकम्पका पीडाको कथाले मलाई मन छोयो । भूकम्पले ढालेको तीन वर्ष पुग्न लाग्दा पनि घर बनाउन नसकी अस्थायी टहरामा बसिरहेकी उनी भन्दैथिइन्, “ऋण काढेर घर बनाऊँ भने साहूले पत्याउँदैनन्, आफूसँग पैसा छैन । अनि केले बनाउनु घर ।” 
उनले भूकम्प भोग्दाको अनुभव सुनाउँदै भनिन्, “म त करेसाबारीमा लसुन गोड्दै थिएँ बाबु । एक्कासि जमिन हल्लियो । सबै घरहरु गर्लामगुर्लुम ढले । म आत्तिएँ । पहिला दुई छोराछोरी खोज्न दौडिएँ । उनीहरु दुवैलाई सकुशल भेट्दा खुसी लाग्यो । पानीको पाइप विछ्याउन गएका श्रीमान्लाई केही भयो कि भन्ने चिन्ता थियो । उहाँ पनि सही सलामत फर्किनुभयो । त्यसपछि मात्र ढुक्क भएँ ।” 
उहाँका भोगाइ सुन्दै चिया सकेपछि हाम्रो यात्रा अगाडि बढ्यो । पारीको सुन्दर घ्यालचोक गाउँ नियाल्दै दिउँसो एक बजेतिर गन्तव्य बिन्दु बारपाक पुग्यौ । तोरी फुलेर पहेंलै भएका बारीका सुर्काहरुको बिशाल क्यानभासका बीच गाउँको भव्यता देखिन्थ्यो । तीन÷चार सय घरधुरी रहेको घान्दु्रक र सात सय घरधुरीको सिकलेस भन्दा ठूलो बारपाकमा १२ सय घरधुरीले झुम्म परेको बस्ती सारै सुन्दर थियो । 

त्यति सुन्दर गाउँ धीत मर्नेगरी नियालेपछि सोचें– साँच्चै भूकम्पअघिको पुरानो बारपाक अझ कति सुन्दर थियो होला ! मनमा यस्तै कुराहरु खेलाउदै गाँउ प्रवेश गरियो । त्यहाँ श्री हिमालयन माध्यमिक विद्यालयको प्राङ्गणमा माघे ल्होसारको कार्यक्रम मनाइँदै रहेछ । गुरुङ तथा घले समुदायका मानिसहरु आ–आफना भेषभुषामा भेला भई रमाउँदै थिए । 
चाडबाडको कारण होमस्टेमा बस्ने रहर पुरा हुन सकेन । हामी गिरिजा घले दाइको होटेलमा बास बस्न पुग्यौं । गाउँको सिरानमा रहेको कोटडाँडा बिसौनी चौतारीमा पुगेर फरक फरक कोणबाट बारपाकको सुन्दरता चाख्यौँ । पृष्ठभूमिमा टल्किरहेको बौद्ध हिमाल र गाउँलाई क्यामरामा कैद ग¥यौँ । गाउँमा राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीद्धारा दुई वर्षअघि शिलान्यास भएको भूकम्प स्मृति पार्क अझै निर्माण नभएको देख्दा ज्यादै दुःख लाग्यो । 

बारपाके साथीहरु

हामी विद्यालयमा भएको ल्होसारको कार्यक्रममा पनि सहभागी भयौ । त्यहाँका स्थानीय बासिन्दाहरु घले, गुरुङ र दलित समुदाय सबैले आफ्नो परम्परा र संस्कृति अनुसारका नृत्य सहित ल्होसारको शुभकामना आदानप्रदान गरे । सबै संस्कृतिको स्वाद एकै थलोमा पाउँदा मन रोमाञ्चित भयो । यहाँ आएका केही राष्ट्रिय कलाकारहरुले माहोल तताएपछि ल्होसारको उत्सव झमक्क रात पर्दासम्म चल्यो । हामीले भने खानापछि आफ्ना थकित ज्यानलाई सिरकभित्र लुकायौँ । कतिबेला निदाइएछ पत्तै भएन । 

बौद्ध हिमाल 

चौथो दिन बिहानै भुकम्पका पीडा सुन्न हामी ग्याल्मो मामाको घरमा पुग्यौं । उहाँले आफ्नो पीडाको पहाड बिसाउनुभयो । भूकम्पमा उहाँ आफ्नै घरभित्र पुरिनुभएको रहेछ । घाइते अवस्थामा पनि आफै निस्केर उहाँले आमा, बुवा अनि सिंगो परिवारलाई खुला ठाउँमा सारेर बचाउनु भएको रहेछ । त्यसपछिको भोगाइ भने दुखान्त थियो । 
मामाले भन्नुभयो, “छेवैको घरमा आगो बालेको थियो । त्यही आगो सल्केर हाम्रो समेत ६÷७ बटा घरहरु ह्ेर्दाहेर्दै खरानी भए । जिउमा एक जोर कपडा बाहेक केही थिएन । उता ससुरालमा सासुआमा, बुहारी र सानी नानी गरी तीन जनाको ज्यान गएछ ।” 
स्कुलको चउरमा टेन्ट लगाएर बस्दाका पीडादायी दिनहरु सम्झेर उहाँले सुनाएका कथा त्यत्तिकै कारुणिक थिए । ऋण काढेर चारकोठे पक्की घर बनाए पनि उहाँ त्यो ऋण तिर्ने उपायको अभावमा उत्तिकै पिरोलिइरहनुभएको थियो । बारपाकमा भूकम्पपछि यस्तै पीडाका कथाहरु नयाँ पहाड नै उभिएको थियो जुन बिस्तारै पल्टिंदैछ । असीम पीडाका बीच पनि बारपाकबासीहरुको धैर्य मिसिएको मुस्कानलाई मैले मनमनै प्रशंसा गरे । 

लाप्राक ट्रेेकिङ

हामी साइकललाई बारपाकमै छाडेर लाप्राकतिर ट्रेकिङ्मा गयौं । उकालो सिंढीमा छापेका ढुङ्गाका बाटाहरु टेक्दै चिसो मौसममा ज्यान तताउँदै र तन्काउँदै हामी माम्चे पुग्यौँ । तर त्यहाँ भएको एक मात्र होटल पनि बन्द थियो । त्यसपछि निला घरका छानाहरु टल्किइरहेको गैरआवासीय नेपाली संघको सहयोगमा धमाधम निर्माण भइरहेको “लाप्राक नमुना भिलेज” गुप्सीपाखा पुग्यौ । 
त्यहाँ बालमैत्री बगैँचा, खेलमैदान, स्वास्थ चौकी, हेली प्याडजस्ता अति आवस्यक पूर्वाधारहरु सहितका ६ सय ५० घर निर्माणमा नेपाली सेनाको टोली लगायतका अन्य कामदारहरु निरन्तर खटिइरहेका थिए । बस्तीको निमार्णकार्य तीब्र गतिमा भइरहेको थियो । लाप्राक गाउँको भौगोलिक अवस्था कमजोर भएकोले त्यो बस्ती सार्ने सरकारको योजना रहेछ । 
हामीले त्यस दिन बारपाकभन्दा पनि ज्यादा चिसो ठाउँमा धुन्नी गुरुङ आमाले अस्थायी टहराभित्र होटल चलाएको होटलमा मिठो खाना खायौं । हामीसँग कुराकानी गर्नकै लागि त्यो दिन उहाँ जंगलमा दाउरा लिन पनि जानु भएन । उहाँको बाँकी परिवार सबै तल गाउँ लाप्राकमा बस्दा रहेछन् । “मलाई तलमाथि गर्न गाह्रो हुन्छ बाबु, घर भत्केपछि बनाएको यही टहरोमा बसिरहेको छु”– उनले भनिन् । 
दुई वर्षअघि हिउँ पर्दा गुप्सीपाखामा दुःखका दुर्दिनहरु ऋझ कहालीलाग्दा थिए रे । त्यहाँ केही बेरको बिश्रामपछि हामी लाप्राक पनि पुग्यौं । पहिलापहिला आरुघाटबाट मनास्लु पदयात्रा शुरु हुनुअघि गोरखावजार, बारपाक, लाप्राक, सिङ्ला, ख्रोलाबेसी हुँदै मनास्लु पदयात्रा गरिन्थ्यो रे । लाप्राकमा एउटा विद्यालय रहेछ, मनिकम देवी मावि । हामी जाँदा त्यो विद्यालय खुलै थियो । 

निर्माणधीन " लाप्राक नमुना भिलेज " 

गाउँका सामाजिक अभियन्ता तथा धार्चे–४ का वडाअध्यक्ष राज गुरुङ्गलाई मैले पोखरामा गुरुङ्ग साहित्यिक कार्यक्रमपछि दोस्रो पटक लाप्राकमै भेट्ने मौका पाएँ । २०७२ बैशाख १२ को भुकम्पमा उहाँले आफ्नो नेतृत्वमा आपत्कालीन स्वयम्सेवक दस्ता बनाएर उद्दारमा सहयोग गनुृभएको थियो । भूकम्पका बेला जंगलमा घाँसदाउरा गर्न गएका ९ जनामध्ये ८ जना पहिरोमा पुरिएका थिए । भूकम्पले लाप्राकमा २४ जनाको ज्यान लिएको थियो । 
भूकम्पपछि गाउँका सबै परिवार घरबारबिहीन हुन पुगे । सबै गाउँले क्रृनुजिलुङ चउरका अस्थायी टहराहरुमा बसे । त्यो बेला पानी, शौचालय र सरसफाइको ठुलो समस्या खडा भयो । कतै महामारी फैलिहाल्ने हो कि भन्ने डर थियो । बिद्यालयका बिद्यार्थी चउरमै पढ्थे । घाम, वर्षात् र हिमपातको बेला पठनपाठनमा बाधा पुग्यो । बिद्यार्थी संख्या ८०० बाट घटेर ५५० मा झ¥यो । 
गाउँमा भूकम्पको पीडाका कथाहरु कारुणिक थिए भने त्यसले समाजमा ल्याएको सकारात्मक परिवर्तनका कथाहरु प्रेरणादायी । पहिले गाँउलेहरुमा मेलमिलाप र सहयोगी भावना कम थियो ।  भूकम्पपछि भत्किएका घरहरु बनाउन गाँउलेहरु परस्पर सहयोगी बने । एकै छानामुनि बसेर खाना बाडीचुँडी खान थाले । गाँउका युवा मिलेर स्वास्थ्य शिविर चलाए । ठूलो जनधन लिएर गएको भूकम्पले गाउँमा आपसी एकता, माया प्रेम, सहयोग र सद्भावको साइनो गाँसिदियो । 

घले ल्होसारमा सझिएका नानीहरु

दुःखले ल्याएको सुखद् परिवर्तनबारे राज गुरुङको चित्रण सुनेपछि मलाई धेरै नै आनन्द महसुस भयो । लाप्राक नमुना गाउँ बनेपछि गुरुङ संस्कृतिको जर्गेनासँगै होमस्टेको विकास गरी यसलाई सुन्दर पर्यटकीय गन्तब्य बनाउने वडाअध्यक्ष गुरुङको सपनाले अझ ऊर्जा थप्यो । लाप्राक गाउँको उत्साहजनक घुमघाम सकेपछि हामी गुप्सीपाखाकी धुन्नी गुरुङ आमाकै टहरामा बास बस्न आइपुग्यौँ ।  
पाँचौं दिन बिहान नास्तापछि हामी गुप्सीपाखाबाट पैदल बारपाक ओल्र्यौं । बारपाकबाट साइकलमा मान्द्रे, राङरुङ, बालुवा हुदै फेरि भालुस्वाँरा आएर बास बस्यौँ । त्यहाँ दरौंदीको माछा चाख्न पाइयो । यसरी अलिकति टे«किङसँगै साइकिलिङको भरपूर आनन्द संगालेर छैटौं दिन हामी सकुशल गोरखा बजार आइपुग्यौँ । 
सातौं दिन बिहानै गोरखाका पत्रकार किरण लोहनीसँग कुराकानी गर्दै बारपाक र लाप्राकको साइकल यात्रा तथा भुकम्पको पीडाका कथाहरु स्थानीय च्वाइस एफएममार्फत् सार्वजनिक रुपमा पस्किएँ । भूकम्पपछि थला परेको बारपाक र लाप्राकको पर्यटन उकास्न साइकल पर्यटन महत्वपूर्ण हुने आफ्नो ठम्याइ राखेँ । स्वास्थ्य, बातावरण अनि पर्यटनका लागि साइकल चढ्न सबैलाई रेडियोमार्फत् आह्वान पनि गरें । समग्रमा एक हप्ताको आँबुखैरेनी–बारपाक साइकल तथा पदयात्रा मेरा लागि अत्यन्त अविस्मरणीय रह्यो । 
साइकलयात्राकै क्रममा मैले थाहा पाएको एउटा कुराले भने कताकता खल्लोपन महसुस भयो । भूकम्पको सम्झनामा २०७३ सालमा शुरु गरिएको “टुर दि बारपाक” अभियान नारामा मात्र सीमित भइरहेको रहेछ । पक्की सडकसँगै भूकम्प स्मृति पार्क, गुरुङ र घले सांस्कृतिक संग्राहलय, भ्यू टावर जस्ता पूर्वाधारहरुको निर्माण तथा होमस्टेको विकास गर्न सके २०७२ सालको भूकम्पको केन्द्रविन्दु बारपाक मात्र हैन, नजिकको रमणीय गाउँ लाप्राकको पनि भविष्य सुन्दर र समुन्नत देखिन्छ ।
अन्तमा मनभरि भूकम्पको पीडाका कथाहरुको भारी र काँधमा नयाँ आशा र उत्साहपूर्ण जिम्मेवारी बाकेर म पोखरा फर्किएँ । जय साइकल